تاریخچه آلومینیوم
آلومینیوم از جمله فلزاتی است که خیلی دیر به استخراج عمده رسید. علت این امر فراهم نبودن زیرساخت های لازم بود که می بایست در علوم شیمی و الکتریسیته پیشرفت های مناسب به وجود می آمد. این عنصر فلزی از ابتدای سیر روند خود به دلیل سختی و حجم کم استخراجی، فلزی گران مایه و ارزشمند به حساب می آمد. اما به تدریج با افزایش تولید و کاربردی شدن آلومینیوم در صنایع مختلف از قیمت آن کاسته شد.
آلومینیوم در روزگار باستان
ابتدا از آلومینیوم به عنوان عاملی برای تقویت استحکامات چوبی نظامی استفاده شد. طبق گفته پلینی که از جمله فیلسوفان طبیعی و نویسندگان بزرگ قرن اول میلادی در روم باستان به حساب می آمد؛ فنجانی شبیه به نقره، با فلز ناشناخته، اما خیلی سبک تر از این عنصر توسط یک صنعتگر ساخته شده است. از قرن 16 به بعد نیز این عنصر در اروپا در اموری چون دباغی چرم، صنعت کاغذ و پزشکی بکار رفت.
آلومینیوم در قرون اخیر
هرچند از کاربرد این ماده در اعصار باستانی و رنسانس اروپا گفتیم؛ اما ممکن است این گفته و شنیده ها دقیق نباشد چرا که آزمایشی دقیق و ثبت شده از عنصر مورد استفاده به دست نیامده است. حتی در صورتی که بپذیریم آلومینیوم کاربردی درعهد قدیم داشته، با درصد خلوص و گستره کاربری امروزی استفاده نمی شده است.
در سال 1808 شیمیدان بریتانیایی به نام Humphry Davy، متوجه شد که می توان آلومینیوم را با احیای الکترولیتی از alumina (اکسید آلومینیوم) تولید نمود، اما نتوانست در عمل آن را اجرا کند. پس از او Hans Christian Oersted حدود سال 1825 توانست موفقیتی بدست آورد اما آلومینیومی که او تولید کرد خلوص بالا نداشت. در نهایت آلومینیوم صنعتی با پیگیری Henri Étienne Sainte-Claire Deville، شیمیدان برجسته فرانسوی، برای اولین بار در سال 1856 با همراهی مجموعه صنعتی Charles and Alexandre Tissier’s تولید شد.
در نهایت شروع جدی برای تولید انبوه آلومینیوم از سال 1888 میلادی شروع شد. یک صنعتگر آلمانی با کمک انجمن متالورژی سوئیس یک شرکت سهامی آلومینیوم پایه گذاری کرد. سرانجام در بازه 5 ساله 1890 تا 1895، تولید آلومینیوم از سالی 40 تن به 450 تن در هر سال رسید.
آمار رشد مصرف آلومینیوم در جهان
مصرف آلومینیوم در جهان روز به روز در حال گسترش است. اگر بخواهیم کشورهای کلیدی مصرف کننده را نام ببریم؛ به ترتیب می بایست به کشورهای چین، آمریکا، آلمان، ژاپن و هند اشاره کنیم.
این پنج کشور به تنهایی حدود 75 درصد کل آلومینیوم تولیدی جهان ( اعم از تولید داخلی و شمش های وارداتی و..) را مصرف می کنند که رقم بالایی محسوب می شود (آمار مربوط به سال 2021). کشور چین که در لیست 5 تایی برترین ها قرار گرفته، علاوه بر کسب رده اول در مصرف، در جایگاه نخست تولید هم قرار دارد. از ابتدای پایه گذاری صنعت آلومینیوم در اواخر قرن 19 و سراسر قرن بیستم به تدریج شاهد رشد چشمگیر تولید و مصرف عنصر آلومینیومی بودیم و این روند از سال 2000 قابل مشاهده است.
*kt: هر یک kt برابر با 1000 تن است.
مثال= 10.000 kt معادل با 10.000.000 تن می باشد.
چنان که طبق آمارها مشخص است؛ طی 14 سال تولید و مصرف عنصر مورد نظر رشد بالای 100 درصد را تجربه کرده است. پس از سال 2014 همچنان روند صعودی مصرف طی 7 سال ادامه پیدا کرد.
مصرف جهانی شمش آلومینیوم
بررسی روند رشد مصرف شمش کمک زیادی در فهم میزان تاثیر فرآورده های آلومینیومی در بازار جهانی می کند. به عبارت دیگر هرچه مصرف شمش بالا برود، به تبع آن محصولات بیشتری در این حوزه تولید خواهد شد.
*ROW: مخفف کلمه Rest of the World است که به معنای تمام جهان است.
منبع آمار
- World Bureau of Metals Statistics (2022)
- Macquarie (2022)
- Department of Industry, Science and Resources (2022)
چنان که نمودار قبلی را مشاهده کردید در سال های 2017 و 2022 الی 2024 کاهش تولید نسبت به سال گذشته و یا کاهش سرعت رشد شمش آلومینیوم اتفاق می افتد. این موضوع به علل مختلف نظیر شرایط بین المللی، تغییر سیاست کشورها، تحولات اقتصادی و….باز می گردد.
از اواخر سال 2019 تا حال حاضر (2022) رویداد های تلاطم آفرین زیادی در جهان اتفاق افتاد که همه گیری کرونا یکی از آن ها بود. هرچند اپیدمی کووید 19 در برخی مقاطع زمانی موجب توقف رشد و تحقق چشم انداز در کشورهایی نظیر چین شد، اما طبق پیش بینی ها رشد 4 درصدی تولید در سال 2023 و 0.5 درصد افزایش در سال 2024 برای این کشور انتظار می رود. حال این سوال پیش می آید که چرا مصرف این عنصر روند فزاینده ای را در دنیا طی می کند؟ به پاسخ این سوال در بخش بعدی خواهیم پرداخت.
کاربردهای آلومینیوم
عنصر آلومینیوم به سبب ویژگی های خاصی که دارد مناسب استفاده در صنایع مختلفی است که برخی از آن ها شامل موارد زیر می شود:
- صنایع غذایی و دارویی
- هواپیما سازی
- خودرو سازی
- صنعت برق و کالاهای الکتریکی
- صنعت ساخت و ساز
تنوع کاربردی که این ماده دارد، رشد تولید آن طی دهه های اخیر را توجیه می کند. در ادامه برای روشن تر شدن نقش کشورهای مختلف در این صنعت به بررسی آمار صادرات کنندگان برتر و بزرگ ترین کشورهای وارد کننده این حوزه خواهیم پرداخت.
بزرگترین صادرکنندگان آلومینیوم در جهان
هرچند چین به عنوان بزرگترین تولید کننده آلومینیوم در جهان، در صدر آمارها قرار دارد، به دلیل مصرف داخلی بسیار در جمع صادرکنندگان برتر قرار نمی گیرد. در تصویر زیر ما 5 صادرکننده و واردکننده برتر جهان در سال 2021 را مشاهده می کنیم و از بیشترین به کمترین در رده های مختلف قرار می گیرند.
برترین صادرکنندگان 2021
- کانادا (19.5%)
- هلند (16.6%)
- روسیه (14.5%)
- نروژ (9.9%)
- استرالیا (9.6%)
بزرگ ترین وارد کنندگان 2021
- ایالات متحده آمریکا (29.7%)
- آلمان (10.4%)
- هلند (10.4%)
- ترکیه (8.8%)
- کره جنوبی (8.1%)
کارخانه های برتر آلومینیوم در جهان
کارخانه های بزرگی در سطح جهان نیازهای بازار آلومینیوم را فراهم می کنند که مبدا عمده آن ها کشورهای پیشرو این صنعت است. این برند های صنعتی شامل موارد زیر می شوند:
- Chinalco (چین)
- Hongqiao Group (چین)
- Rusal (روسیه)
- Xinfa (چین)
- Rio Tinto (استرالیا/ بریتانیا)
- EGA (امارات متحده عربی)
- SPIC (چین)
- Aloca (آمریکا)
- East Hope (چین)
- Norsk Hydro (نروژ)
تا به اینجا درباره تاریخچه و روند رو به رشد مصرف عنصر آلومینیوم در جهان نکاتی را برشمردیم. در بخش بعدی درباره تاریخچه آلومینیوم در ایران صحبت خواهیم کرد.
تاریخچه آلومینیوم در ایران
پیشینه ایران در حوزه آلومینیوم به صورت جدی حدود 5 دهه قدمت دارد. کارخانه های با سابقه ای نظیر آلومینیوم ایران (ایرالکو-1351) در حوزه تولید شمش و بیلت، و آلومینیوم پارس (1353) در حوزه فویل اولین مجموعه های صنعتی در این حوزه محسوب می شوند. اگر بخواهیم فعالان اصلی را به تفکیک محصول نام ببریم شامل موارد زیر می شود:
شمش و بیلت
آلیاژ ساز اسپادانا، آذر صنعت گلپایگان، آریا فلز ناب، صنایع آلومینیوم حبیبی، آلومینیوم المهدی، آریا کابل فدک، آلومینای فدک، آلومینیوم ایران (ایرالکو)، آلومینای ایران، صنایع نگین آلومینیوم گلپایگان، مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب (هرمزال) و سالکو شیراز.
ورق آلومینیوم
آلومینیوم پارس، آلومینیوم هزار، اتحاد نورد پارس، سیمین نورد و پارس آلومان کار.
فویل با ضخامت بالای 12 میکرون
آلومینیوم پارس، آلومینیوم هزار، مجتمع فولاد و آلومینیوم امیدالبرز.
فویل با ضخامت بالای 5.5 میکرون
مجتمع فولاد و آلومینیوم امیدالبرز
قوطی آلومینیومی (کن استاک)
کارخانه های کاوه ساوه، تاک رشت و ارومیه به صورت بازرگانی فعالیت میکنند.
آینده رو به رشد آلومینیوم
بر اساس پیش بینی هایی که شده است مصرف عنصر آلومینیوم رشد خوبی تا حدود سال 2030 خواهد داشت. این افزایش تقاضا و میل به تولید در نمودار زیر آشکار است.
*اعداد درج شده در نمودار برحسب میلیون تن است.
روند رو به رشد مصرف آلومینیوم خود نویدی بر رونق هرچه بیشتر این صنعت و گنجایش بالای سرمایه گذاری در این زمینه است. مجتمع فولاد و آلومینیوم امیدالبرز با نظر به همین افق، درصدد کمک به صنعت آلومینیوم کشور و قدم برداشتن در این حوزه اقدام به تاسیس کارخانه آلومینیوم در محدوده شهرک صنعتی اشتهارد کرده است.
